Tháng giêng ăn tết ở nhà
Tháng hai cờ bạc, tháng ba hội hè ...
"Đó là câu đã làm biết bao người Việt trước đây bực dọc thấy quá nhiều thì giờ bị tiêu phí vào việc ăn chơi hội hè, đang khi các nước văn minh giàu hơn mình gấp cả trăm lần còn làm việc trối chết, tết cũng chỉ có một hai ngày, thế mà dân mình túng rớt cục mồng tơi đòi ăn tết đứt đuôi đi một tháng. Vậy chưa cho là đủ, còn đòi thêm hai tháng nữa mới kinh khủng. Mất nước cũng đáng kiếp.
Thế là từ đấy nổi lên cuộc giương cờ trống đi rước văn minh Tây phương cùng với triết lý lao động của họ đưa về cho ngự trị trong nước; hậu quả là ba tháng tết rút lại còn có ba ngày, mà nhiều khi còn bị xén bớt. Liệu rồi với đà làm việc đó chúng ta có đuổi kịp Tây Âu chăng? Để tìm câu đáp hôm nay chúng ta đem vấn đề ra cứu xét: tại sao lại có cái vụ trái khoáy như trên: nước túng mà tết lại dài với một chuỗi hội hè đình đám." (Kim-Định/PTAV)
Nên nhân đọc bài "Tết hội nhập tại sao không?"của giáo sư Võ Tòng Xuân Viện Trưởng Đại Học An Giang tại Việt Nam, phổ biến trên mạng => Đàn Chim Việt, tôi cũng không lấy làm lạ gì cái tư tưởng với nội dung của bài viết này vì đã có người giương cờ đánh trống như cố triết gia Kim-Định đã nói ! Nhưng điều làm tôi cảm thấy có phận sự viết bài này là tư tưởng cách mạng văn hóa của tác giả lại là một vị giáo sư Viện Trưởng Đại Học của Việt Nam. Nên tôi nghĩ ai có tư tưởng này nếu không là kẻ tam vô : vô gia đình, vô tổ quốc, vô tôn giáo (vô thần), thì cũng là người vong bản hoàn toàn và chắn chắn là vong thân nên dĩ nhiên là vong quốc ! Hay nói một cách nôm na là kẻ đã mất gốc, không còn biết mình là ai nên dĩ nhiên đã đánh mất cái hồn dân tộc ! Vì vậy, tôi viết bài này cho những ai đã mất hồn dân tộc vì không ý thức được ý nghĩa dân tộc tính, để mà suy gẫm đặng tìm về Cội Nguồn của mình.
1/ Nền tảng Cội Nguồn bất di bất dịch.
Phải biết rằng người Việt mình không ai không biết những câu tục ngữ như : "uống nước nhớ nguồn", hay "lá rụng về cội" hoặc "có thực mới vực được Đạo",... hay những câu ca dao như :
Công Cha như núi Thái Sơn
Nghĩa Mẹ như nước trong nguồn chảy ra
Bao giờ cho sóng bỏ gành
Lá rụng về cội, Đạo Hằng chẳng xao
đều nói lên ý nghĩa Cội Nguồn chính là Đạo Hằng, Đạo Thường, Đạo Nhân, Đạo Trời, Đạo Việt. Nên Đạo đã được định nghĩa bởi tổ tiên là "nhất âm nhất dương chi vị Đạo", tức Đạo là một âm một dương. Đó là nguyên lý mẹ của vũ trụ Càn Khôn, là Vô cực nhi Thái cực với Lưỡng nghi là âm dương, là thiên địa, là nền tảng bất di bất dịch khắp vạn vật trong vũ trụ, mà con người vừa là biểu tượng và là cứu cánh. Nói cách khác, bản gốc con người theo Việt Nho là cái đức của thiên của địa như câu định nghĩa "Nhân giả kỳ thiên địa chi đức, âm dương chi giao, quỷ thần chi hội, ngũ hành chi tú khí "(Lễ Vận): "người là cái đức (cái hoạt lực) của thiên địa, là giao điểm của âm dương, nơi quỷ thần tụ hội, là cái khí tinh tế của ngũ hành". Hay còn nói "người chính là cái tâm của thiên địa": "Nhân giả kỳ thiên địa chi tâm dã".
Đó là ý nghĩa muôn vật đều bắt rễ nguồn nơi mình "vạn vật giai bị ư ngã" (Mạnh Tử), nên nhờ cái quan niệm độc đáo đó mà con người nắm được quyền làm chủ bắt thiên địa vạn vật đều tuân theo tiết nhịp của cái Tâm mình, cho nên cái đập của tâm mình mới gọi được là "thiên địa chi tâm" hay "vũ trụ chi tâm". Vũ trụ như vậy gọi là "vũ trụ cơ thể" là một vũ trụ quan động, vì có tiết điệu "nhất động nhất tĩnh" như một trái tim bóp nở. Do đó Lục Tượng Sơn là một Việt Nho mới nói : "Ngô tâm tiện thị vũ trụ" tức "tâm tôi là vũ trụ" hay "vũ trụ là tâm tôi". Xin đừng coi đó là một câu văn chương sáo ngữ, nói lên để tự quan trọng hóa mình ; nhưng cần phải hiểu những hệ quả của nó, tức là với quan niệm hay nhất này, con người coi mình lớn vật nhỏ, nên mình mới chứa nổi chúng. Do đó, nếu con người đã lớn hơn sự vật thì con người cần sai xử sự vật, bắt sự vật phụng sự mình, nên nếu mình bị vật sai xử thì mình là tiểu nhân như Tuân Tử đã nói : "Đại nhân xử vật, tiểu nhân xử sự vật". Vì vậy mà con người được quan niệm ngang hàng với thiên địa, là một tài trong tam tài, đo đó mà tự cổ chí kim mãi tận đến ngày nay, người mình vẫn nói câu: "thiên thời, địa lợi, nhân hòa". Đây là một nhân sinh quan cao cả nhất và là độc nhất vô nhị trên cõi đời này mà tổ tiên của Việt tộc đã cảm nghiệm và thể nghiệm bằng kinh nghiệm sống Đạo làm người, cách đây ít nữa cũng trên bốn ngàn năm để đừng nói là từ thời Hòa Bình, nghĩa là cách nay cũng mười ngàn năm.
2/ Con người sống Thực Tế
"Có thực mới vực được Đạo" là câu tục ngữ mà ai cũng biết, và hầu hết ai cũng chỉ có hiểu với nghĩa thực tế (nghĩa đen) của cái câu này là phải lo ăn, lo kiếm sống cái đã, rồi mới có sức tới cửa chùa, cửa nhà thờ, để tụng kinh gỏ mõ, để cầu xin vái lạy, hay hiểu cách thực tế với nghĩa là phải có sức khỏe đã thì mới có thể làm được mọi việc, là điều tự nhiên, dĩ nhiên và đương nhiên ! Do đó cứ cầu xin cho khỏe mạnh để cày kiếm tiền, rồi làm ngày chưa đủ lủ khủ làm đêm, để kiếm thêm để dành rồi tự nhủ để ru ngủ lương tâm bằng lý luận lỡ may có chuyện gì ... nhưng vẫn chưa mãn nguyện, vì là lòng tham vô đáy, nên cứ phải tìm thêm hoài, tích lũy mãi mãi, rốt cuộc rồi không khi nào đủ ! Vì con người đã vong bản nên lấy cứu cánh thành nhân (bên trong) làm đối tượng thành công (bên ngoài), do đó không thể làm no lòng khát cái vô biên của con người được. Chính vì vậy không bao giờ đạt được quả dục vì không chịu hiểu cái câu nói trong Đạo Đức Kinh : "Tri túc tiện thị túc, tri nhàn tiện thị nhàn", tức "biết đủ tức có đủ, biết nhàn tức có nhàn".
Nên đâu có mấy ai sống "tri túc" hay cũng như hiểu thật sự nghĩa của ba chữ "vực được Đạo" hoặc chữ Đạo không thôi nghĩa là gì ? Hay đạo nào ? Đạo Phật, đạo Nho (Khổng), đạo Lão, đạo Thiên Chúa, đạo Hồi,... hay Đạo ông bà ?? Phần đông người mình chỉ hiểu Đạo theo nghĩa luân lý đạo đức (vì được dạy như vậy mà không chịu tìm hiểu tại sao), có nghĩa là con đường dẫn lối để đi tới cõi Phật, tức là vào Niết Bàn, hoặc lên Thiên Đàng. Nhưng nếu chỉ hiểu nghĩa đạo là đường, là tôn giáo (còn gọi ẩu là đạo) thì đó mới là nghĩa "phương tiện" như là xe đạp, xe hơi, xe lửa, máy bay,... tùy sở thích chọn lựa để dùng mà đi tới Niết Bàn hay Thiên Đàng, thì không phải là nghĩa của chữ ĐẠO viết hoa là nghĩa Cội Nguồn !
Vì vậy, thử hỏi có mấy ai thắc mắc nguồn gốc của hai chữ "thực tế" với nghĩa nguyên thủy, nên hầu hết đã mất gốc vì nói thuộc lòng tiếng việt mà không hiểu theo nghĩa Đạo !! Vì chữ Nho bộ "thực" ngoài nghĩa ăn còn có nghĩa nhận lấy, thâu vào. Nhưng nhận lấy, thâu (thu) vào cái gì, nếu không phải là ân (ơn) đức, ân (ơn) lộc từ Trời, để mà sống ? Đó là cái nghĩa "tinh thần" mà con người tiểu ngã cần phải có để sống "vực" nghĩa là sống vượt lên tới siêu Việt với chiều kích vô biên của Đạo, thì mới là Đại Ngã, mới là Tâm Linh, tức là Tâm của vũ trụ vậy. Tương tự trong Phúc âm Chúa nói : "Có lời chép rằng, người ta không chỉ sống bằng bánh, nhưng là bằng tất cả những lời bởi miệng Chúa nói ra." (Matt. 4, 4), nên phải hiểu "thực" với nghĩa minh triết là nghĩa Đạo. Cho nên ngôn ngữ Việt mình mới có tiếng "ăn lộc" hay "lộc bổng" là do đó.
Còn chữ "tế" chữ Nho viết với bộ "kỳ" (=thần đất) có nghĩa là "tế tự kính" để "tế lễ", "tế giao" với trời với đất, nghĩa là tự kính, tự trọng, tự chủ vì con người là cái linh lực, cái đức Nhân của Đạo Trời, nên việc tế tự qua lễ Đạo là để làm cho lớn cái đức Nhân mà đem lòng thương yêu hết mọi người. Đó là cái đích tối cao của Lễ như câu: "Giáo dân tương ái, thượng hạ dụng tình, lễ chi chí dã" (Kinh Lễ 21.3). Nói cách khác Lễ để làm cho dân biết hỗ tương yêu quý nhau, trên dưới dụng tình hơn lý, thì đó mới là Lễ. Đó là một nhân sinh quan tác hành, bằng hành động vì vậy mà phong tục Việt tộc mình mới đặt nặng việc "thực tế" bằng Lễ Tế Giao, và áp dụng vào đời sống hằng ngày là "tiên học lễ, hậu học văn", vì "lễ" như vừa nói trên không là nghĩa lễ độ, lễ phép, lễ nghi, lễ tắc,... như ai cũng hiểu với nghĩa đen bề ngoài, mà chính là Lễ Nghĩa bằng Lễ Tế, Lễ Đạo từ bên trong tỏ ra thì mới là Lễ Lạc. Vì "Lễ" chính là cốt rễ từ Tâm thể hiện ra ngoài mới thật là nghĩa "Lễ", nghĩa là cung cách phải từ "vô vi" thể hiện ra "hữu vi". Nên cung kính phải từ trong Tâm tỏ lộ ra ngoài, chớ không chỉ chú trọng màu mè, hình tướng bề ngoài, thì cái đó mới có Nghĩa, có Tình, mới có giá trị.
Vì vậy mà mọi lễ tục đều rất thực tế vì tế tự xong rồi là xực (thực) bằng tác động ăn chơi, để ăn mừng cái lộc trời đất ban cho, thì còn gì thực tế cho bằng ?! Do đó tiền nhân mới nói "giao lạc hồ thiên, giao thực hồ địa" có nghĩa "thông giao được với Trời là an vui và ăn uống là giao kết được với Đất". Như vậy mới là Thực Tế tức là sống Hòa hợp với trời đất bằng chiều kích vô biên thì khi đó ta mới thực hiện hữu, mới thật là người, nếu không ta chỉ là ngợm ! Do đó "có thực mới vực được Đạo" chính là sống thực tế Đạo làm Người vậy !
3/ Triết lý ăn chơi
Với nhân sinh quan "thiên thời, địa lợi, nhân hòa" bằng cách sống Hòa thực tế với "thời tiết" theo trời và "mỹ lợi" theo đất, tức là sống bao Dung sao cho mình Chí Trung để Thành Tâm cho tha nhân và vạn vật lẫn vũ trụ được sắp đặt đúng chỗ (vị yên) để tất cả được nuôi dưỡng (dục yên) phát triển tốt đẹp trong bầu khí thái Hòa. Nên ăn chơi không những là một lối sống thực tế biểu lộ niềm vui Hòa hợp hơn hết mà còn là một triết lý nhân sinh tuyệt diệu !
Vì cuộc đời này không phải là "bể dâu" với "bể khổ" hay là "phù du" (theo nghĩa trôi nổi, không thực tế, viễn vông) như có nhiều người tưởng. Nói thế là vì mình chưa hiểu nghĩa "thực tế" nên chưa biết "ăn chơi"; nhưng trái lại phải nói đời này mà Trời ban cho mình là một cuộc ăn chơi mệt nghỉ không ngừng. Nên chỉ có Tổ tiên Việt tộc mới thật biết "ăn chơi" không ai bằng vì không những đã sống rất "thực tế" mà còn đã quả quyết một cách không thể tưởng ! Cho đến nay cũng không có mấy ai tưởng được, vì quả là ngoài sức tưởng tượng của lý trí con người thời đại bị giới hạn bởi khoa học kỹ thuật. Vậy mà tổ tiên ta không những đã tưởng cách siêu việt mà còn hình tượng lại thật xúc tích thật hay để truyền lại cho con cháu qua những câu ca dao như :
Chơi cho bể hẹp bằng ao
Chơi cho trái núi lọt vào trôn kim
Chơi cho bong bóng thì chìm
Hòn đá thì nổi, gỗ lim lập lờ
Nếu nói theo khoa học vật lý kiểm chứng ngày nay, thì làm sao ai có thể tưởng để mà tin mấy câu ca dao vớ vẩn này, phải không? Làm sao mà nghe được với sự ví von như : "bong bóng thì chìm", "hòn đá thì nổi", chứ đừng nói chi là "bể hẹp bằng ao" hay "trái núi lọt vào trôn kim" ?!! Thật đúng là tào lao phi lý, phải không ? Như vậy chẳng lẽ tổ tiên vì chưa biết khoa vật lý học nên đã nói tầm bậy và tôi lại còn ngu hơn nữa là lại đem ra dẫn chứng ở đây ?!! Nhưng đừng có vội phán đoán kẻ khác khi mình còn vô minh vì :
"Khi trình độ chưa minh, chưa đủ để phán đoán có khi sái quấy, mà lỡ nghĩ điều sái quấy cho người, phải mang ý nghiệp. Ý nghiệp thể hiện qua lời nói trở thành khẩu nghiệp. Ý nghiệp thể hiện qua hành động trở thành thân nghiệp. Nếu cái nghiệp này tràn lan gây một tầm ảnh hưởng lớn rộng, kéo theo nhiều sai lầm khác, thì nghiệp càng dày càng sâu, quả báo càng lớn, rồi phải chịu tác động bởi luật Trời, bởi luật nhân quả để dạy phần hồn học hỏi tiến hóa mà thôi !"(TĐGCL)
Nên muốn "chơi cho" được như vậy thì phải dám chơi, phải chịu chơi và nhất là phải BIẾT "chơi cho thấu đến trung thiên", nghĩa là thấu đến trung tâm của trời, tức là Tận Kỳ Tính nơi con người với Chí Trung Hòa, là chí cùng chí cực, chí sao cho tới cái Tâm của vũ trụ (vũ trụ chi tâm) là vô cực, vô biên hay nói cách khác cũng là Tâm của mình (ngô tâm tiện thị vũ trụ). Đó là tâm linh quan hướng tới vô biên, có như vậy thì "chơi cho" mới đúng là Thực Tế :
Chơi cho cây chuối có ngành
Cây sung có nụ cây hành có hoa.
Chơi cho sấm động mưa sa
Chơi cho gương vỡ làm ba lại liền
Nên sự ví von có vẻ nghịch với khoa học vật lý, theo lý luận trí óc bằng nhục ảnh của con người, thì đó lại là lẽ Đạo. Có nghĩa là muốn sống thực tế cái Đạo làm người là phải sống với nền tảng vững chắc như kiềng ba chân bằng quan niệm vũ trụ quan động theo tiết điệu uyên nguyên là "tham thiên lưỡng địa", tức là 3 trời 2 đất, nghĩa là 3 tình 2 lý, 3 tâm 2 vật,... hay còn nói cách khác là âm trước dương sau, vợ trước chồng sau, nhà trước nước sau, tình trước lý sau,... do đó mà tiền nhân Nguyễn Du mới nói là "chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài" ! Đó là nguồn gốc của tiếng nói "vài ba" hay hai ba mà tổ tiên cũng đã diễn tả và ẩn giấu trong câu ca dao qua hình ảnh con cò :
Cái cò chết tối hôm qua
Có hai hạt gạo với ba đồng tiền
Vì vậy muốn sống thực tế thì phải tác động theo luật trời, còn gọi là sống "thuận thiên", đó là nhân sinh quan tác hành, cho nên ca dao mới có câu :
Ăn chơi cho thỏa thòa thoa
Có năm bức áo xé tà cả năm
"Năm bức áo" đó có nghĩa là phải biết sống bằng ngũ sự (mạo, ngôn, thị, thính, tư), và "xé tà" tức là hành động đúng theo vận hành âm dương qua luật tương giao sinh khắc của ngũ hành (kim mộc, thủy hỏa, thổ) theo thời tiết là ngũ kỷ (tuế, nguyệt, nhật, tinh, số) để được ngũ phúc (thọ, phú, khang ninh, hiếu đức, chung mệnh), thì đó là cứu cánh của con người với hạnh phúc tròn đầy viên mãn !
Tóm lại phải có ba yếu tố như đã diễn giải trong khuôn khổ giới hạn của bài này là:
1/ Vũ trụ quan động
2/ Nhân sinh quan tác hành
3/ Tâm linh quan hướng tới vô biên
mà con người cần phải hội đủ để sống ý thức thì mình mới hiện hữu thực, mới sống thật là người. Vì vậy Tết Việt là một Lễ Tế Giao của con người để sống thực tế cái Nhân Tính đúng với tiết nhịp theo thời kỳ bởi quy luật tất yếu bất di bất dịch của trời đất, để con người mới đạt được sự viên mãn tròn đầy, nghĩa là thỏa mãn cái khát vọng vô biên. Đó là sự trở về Cội Nguồn để thành Nhất Thể với Càn Khôn là Cha Mẹ Trời, là Thiên Chúa, là Ngọc Hoàng Thượng Đế vậy ! Do đó mà Tết Việt là Tinh Thần bất diệt nên không thể thay thế hay bãi bỏ được với bất cứ lý do nào !
Viết xong ngày 17 tháng 01 năm 2010.
(tức mùng 3 tháng chạp năm Kỷ Sửu )
Nguyễn Sơn Hà
P.S.: (Về ý nghĩa Tết, bạn có thể đọc thêm trích đoạn dưới đây từ tác phẩm "Phong Thái An-Vi của triết gia Kim-Định)
TẾT LÀ GÌ ?
"Muốn hiểu được tầm quan trọng của Tết cần nhớ lại với Việt Nho thì siêu hình là thời gian và tình cảm. Cả hai đều vô hình nhưng lại có thực; đó chính là chất liệu làm nên con người, tràn ngập toàn thể con người dưới tên bao quát là tình, tâm tình. Đó là then chốt của con người, con người cần phải "tùy thời". Tùy thời chi nghĩa đại hĩ tai", vì tùy thời cũng chính là sống theo tình theo tính, tức là đạo. Đó là những việc không thể bỏ dù một giây. Nhưng có những lúc cần trọng thể hóa: như những thời điểm khởi đầu mùa, đầu năm Nho gọi là tiết, ta đọc là Tết. Đó là ngành ngọn của chữ thời.
Còn ngành tình thì ta thấy Nữ thần mộc săn sóc cho mối tình nảy nở qua thể chế gia đình: rồi nhiều gia đình làm nên làng xã. Hàng ngày sống tình gia đình, nhưng lâu lâu vào những khởi điểm cũng cần sống theo chiều kích toàn thể của mình, cái sống của công thể. Sống đầy đủ nhất tự ăn uống, chơi đùa, cho tới ca hát, tế tự. Đấy là lý do thâm sâu của các cuộc hội hè đình đám kéo dài : đó là sự tác động của một nền siêu hình trung thực hơn hết, đáng được coi là khôn sáng thông giỏi hơn cả. Vua Hùng Vương chỉ truyền ngôi cho công tử Lang Liêu vì đã biết trình bầy việc ăn uống ngày tết như hình trời đất, và dân chúng đã thấu hiểu triết lý đó nên kêu là vua Tiết Liệu: tiếng này vừa có nghĩa món ăn ngày tết, mà cũng hàm ý biết lo liệu đúng tiết điệu của đất, trời, người.
Như thế, Tết hay hội hè đình đám chính là những phút linh thiêng mà con người dùng để sống hòa điệu với nhịp vũ trụ của hóa công được quan niệm như trẻ thơ ca múa "hóa nhi đa hí lộng", để cho đúng câu "thiên nhân tương dữ" trời người cùng tham dự. Tham dự chi ? Thưa cụ thể là tham dự cùng một tiết nhịp. Vì thế Tết cũng kêu là tiết : có bao nhiêu Tết là có bấy nhiêu tiết. Mỗi Tết trở nên cơ hội cho con người sống đời sống của Đại Ngã Tâm Linh, sống hòa mình vào nhịp vũ trụ, để con người sống những giây phút an hành vượt hẳn ra ngoài vòng danh lợi của hai đợt cưỡng hành lợi hành. Chỉ ở đợt an hành con người mới dễ sống thanh thản trong bầu khí bao la của trời cùng đất.
Đây là lý do sâu thẳm tại sao Tết với những hội hè kèm theo được coi là thiết yếu cho con người để phát triển những khả thể vô biên của mình, là cái giúp con người khỏi thiên lệch sang trời hay đất, tức làm nô lệ cho những cái ngoài mình như tiền tài, quyền quý. Đất biểu thị những gì bé nhỏ chỉ bằng những góc cạnh (bốn phương) như những nhu cầu ăn uống, đó là lối tác hành hiện ra hình thể có tính cách thúc bách, nó trói buộc con người vào vật thể, nếu không có những lúc dành riêng để tâm hồn thoát lên thì rồi sẽ bị trói chặt mãi vào đất để cho hạ tầng kinh tế chỉ huy trọn vẹn; kết cục là con người bị biến thành những dụng cụ sản xuất, những máy tự động vô hồn, không còn nghĩ tới được thượng tầng, đành trở nên những con người què quặt – vì đánh mất toàn vẹn tính của mình gồm không những hạ tầng như phải ăn, uống mà còn cả thượng tầng tâm linh, thượng tầng văn hóa.
Vì thế thượng tầng cũng phải tác hành, nhưng đi lối khác hạ tầng kinh tế vì nó là trời tròn đầy viên mãn có thiếu chi đâu mà phải lợi hành, nên có thể an hành tức là hành bằng tiết nhịp: làm không phải để được cái chi mà để triển diễn chiều kích vô biên của con người. Triết lý chơi nằm ở chỗ đó, ở chỗ hành không phải để được cái chi cả. Đúng hơn là không nhằm những cái nhỏ bé có thể trở thành mục tiêu, nhưng nhằm thỏa mãn chiều kích vô biên nơi con người, như để con người được tập dượt cho quen dần đặng vượt lên cõi bao la bên ngoài lợi lộc để phát triển sự toàn vẹn của mình.
Sự toàn vẹn bao gồm cả đức trời cả đức đất. Về phương diện đức đất con người phải lao động sản xuất, phải làm mà ăn. Tục ngữ quen nói: "tay có làm thì hàm mới nhai". Nhưng con người không chỉ có hàm mà còn nhiều cái khác, mà bao la hơn cả là tâm, là tình. Tình, tâm phải lớn bằng vũ trụ để trở nên vũ trụ chi tâm. Nói kiểu khác là đức của trời, và tới đây thì phải biết ăn chơi.
Chơi cũng gọi là ăn sao? Thưa rằng tại sao không. Nếu ăn là để nuôi dưỡng xác thân, thì chơi là để nuôi dưỡng cái chiều kích vô biên của con người nghĩa là những đức tính không thể đo lường bằng ích dụng, thí dụ những mối tình cao thượng về yêu thương, hòa bình, quảng đại, những khát mong hướng về chân, thiện, mỹ, toàn là những đức tính vô hình, nên thường bị coi như vô ích nhưng khi nhìn con người toàn diện lại thấy cần biết mấy. Vì thế mà trên đời chưa có cái hữu ích nào đắt bằng những cái "vô ích": một bức họa thời danh nhỏ có thể trả cả triệu dollars vẫn chưa mua được là vì thế, đúng ra vì nó vô giá. Vô giá vừa có nghĩa 'vô ích" vừa có nghĩa là có giá vô ngần. Đó là bằng chứng bất ngờ nói lên sự cao trọng của những cái "vô ích". Vì hữu ích là hạn cục vào một mục tiêu; cây viết có ích để viết thì không ích cho việc chỉ giờ. Đồng hồ có ích chỉ giờ thì vô ích cho sự xê dịch.. mỗi sự hữu ích là một hạn cục, không còn lối mở vào cõi vô biên cho nên cần thiết phải có chơi để khỏi biến con người thành một dụng cụ "có ích". Cần làm sao cho con người mãi mãi là một thực thể "vô ích" để có khả năng thông đạt với cõi vô biên đã vượt xa khỏi bình diện có ích với không có ích. Triết lý chơi nằm trong đó, chơi tuy vô ích mà lại rất phổ biến, ai cũng ham chơi, mà lý tưởng là phải chơi.
Tuy nhiên đặt ra được một triết lý chơi thật họa hiếm, nó đòi phải có hai điều; một là phải có triết lý chữ thời biết coi trọng tiết nhịp hai là phải có cảnh phong nhiêu phồn thịnh. Trước hết hãy nói về chữ thời mà cụ thể là tiết nhịp. Chơi mà thực đúng tiết thì phải được tổ chức vào những đầu tiết nhịp y như hát múa đều cần có nhịp nên ít ra phải theo được cung đầu và cuối của câu nhạc. Ở những cung giữa có sao nhãng hoặc bớt hay thêm một vài nốt nhạc cũng được, nhưng khi đến đầu nhịp thì mọi tay chơi phải hòa vào để đạt hòa âm. Vì thế mà thời xưa có niềm tin rằng ca vũ là phương tiện để thông giao với quỷ thần.
Đó chẳng qua là niềm tin của thời ma thuật, còn chính ra là để thông giao cùng tiết nhịp trời đất. Đó là ý nghĩa Tết. Vì thế Việt Nho là miền có lệ ăn Tết dài nhất, thì cũng có thể coi là đạo đức nhất, tiến xa nhất trên thang tiến hóa. Đó là điểm một. Điểm hai cũng cần lưu ý đó là có nhiều tết hơn cả bởi chưng Tết là lễ, tức là lúc để dành thời giờ cho việc thích nghi với tiết nhịp = hai chữ nghi lễ là do đấy. Do quan niệm lưỡng thê: một tác hành sản xuất cho thân xác, một an nghỉ cho tâm hồn. Lưỡng nghi là phải thích nghi cả với dưới lẫn với trên mới là triết theo nghĩa đầy đủ. Trong khi lao tác có thể lạc nhịp nên cần phải có Tết để cho hợp tiết. Vì thế hai Tết to nhất nhằm vào hai mùa Xuân Thu tức hai mùa của con ngời (trục phân hàng ngang). Còn hai Tết thuộc trục chí là hàn thực và lễ lửa thì coi là tùy thuộc theo quan niệm nhân chủ đặt nặng trục ngang (xem "Triết Lý Cái Đình") Thế là xong cái vụ tháng giêng ăn Tết ở nhà. Còn tháng hai sao? Chữ hai chỉ đất chỉ tiền tài, nên đưa đạo chơi vào cho đừng quá bám vào tiền tài là cái dễ chạy dễ thay chủ. Tuy nhiên vì cờ bạc dễ sa đọa nên xin đổi ra tập nhạc, hoặc học dịch hay tu luyện chi đó." (Kim-Định)
Tháng hai cờ bạc, tháng ba hội hè ...
"Đó là câu đã làm biết bao người Việt trước đây bực dọc thấy quá nhiều thì giờ bị tiêu phí vào việc ăn chơi hội hè, đang khi các nước văn minh giàu hơn mình gấp cả trăm lần còn làm việc trối chết, tết cũng chỉ có một hai ngày, thế mà dân mình túng rớt cục mồng tơi đòi ăn tết đứt đuôi đi một tháng. Vậy chưa cho là đủ, còn đòi thêm hai tháng nữa mới kinh khủng. Mất nước cũng đáng kiếp.
Thế là từ đấy nổi lên cuộc giương cờ trống đi rước văn minh Tây phương cùng với triết lý lao động của họ đưa về cho ngự trị trong nước; hậu quả là ba tháng tết rút lại còn có ba ngày, mà nhiều khi còn bị xén bớt. Liệu rồi với đà làm việc đó chúng ta có đuổi kịp Tây Âu chăng? Để tìm câu đáp hôm nay chúng ta đem vấn đề ra cứu xét: tại sao lại có cái vụ trái khoáy như trên: nước túng mà tết lại dài với một chuỗi hội hè đình đám." (Kim-Định/PTAV)
Nên nhân đọc bài "Tết hội nhập tại sao không?"của giáo sư Võ Tòng Xuân Viện Trưởng Đại Học An Giang tại Việt Nam, phổ biến trên mạng => Đàn Chim Việt, tôi cũng không lấy làm lạ gì cái tư tưởng với nội dung của bài viết này vì đã có người giương cờ đánh trống như cố triết gia Kim-Định đã nói ! Nhưng điều làm tôi cảm thấy có phận sự viết bài này là tư tưởng cách mạng văn hóa của tác giả lại là một vị giáo sư Viện Trưởng Đại Học của Việt Nam. Nên tôi nghĩ ai có tư tưởng này nếu không là kẻ tam vô : vô gia đình, vô tổ quốc, vô tôn giáo (vô thần), thì cũng là người vong bản hoàn toàn và chắn chắn là vong thân nên dĩ nhiên là vong quốc ! Hay nói một cách nôm na là kẻ đã mất gốc, không còn biết mình là ai nên dĩ nhiên đã đánh mất cái hồn dân tộc ! Vì vậy, tôi viết bài này cho những ai đã mất hồn dân tộc vì không ý thức được ý nghĩa dân tộc tính, để mà suy gẫm đặng tìm về Cội Nguồn của mình.
1/ Nền tảng Cội Nguồn bất di bất dịch.
Phải biết rằng người Việt mình không ai không biết những câu tục ngữ như : "uống nước nhớ nguồn", hay "lá rụng về cội" hoặc "có thực mới vực được Đạo",... hay những câu ca dao như :
Công Cha như núi Thái Sơn
Nghĩa Mẹ như nước trong nguồn chảy ra
Bao giờ cho sóng bỏ gành
Lá rụng về cội, Đạo Hằng chẳng xao
đều nói lên ý nghĩa Cội Nguồn chính là Đạo Hằng, Đạo Thường, Đạo Nhân, Đạo Trời, Đạo Việt. Nên Đạo đã được định nghĩa bởi tổ tiên là "nhất âm nhất dương chi vị Đạo", tức Đạo là một âm một dương. Đó là nguyên lý mẹ của vũ trụ Càn Khôn, là Vô cực nhi Thái cực với Lưỡng nghi là âm dương, là thiên địa, là nền tảng bất di bất dịch khắp vạn vật trong vũ trụ, mà con người vừa là biểu tượng và là cứu cánh. Nói cách khác, bản gốc con người theo Việt Nho là cái đức của thiên của địa như câu định nghĩa "Nhân giả kỳ thiên địa chi đức, âm dương chi giao, quỷ thần chi hội, ngũ hành chi tú khí "(Lễ Vận): "người là cái đức (cái hoạt lực) của thiên địa, là giao điểm của âm dương, nơi quỷ thần tụ hội, là cái khí tinh tế của ngũ hành". Hay còn nói "người chính là cái tâm của thiên địa": "Nhân giả kỳ thiên địa chi tâm dã".
Đó là ý nghĩa muôn vật đều bắt rễ nguồn nơi mình "vạn vật giai bị ư ngã" (Mạnh Tử), nên nhờ cái quan niệm độc đáo đó mà con người nắm được quyền làm chủ bắt thiên địa vạn vật đều tuân theo tiết nhịp của cái Tâm mình, cho nên cái đập của tâm mình mới gọi được là "thiên địa chi tâm" hay "vũ trụ chi tâm". Vũ trụ như vậy gọi là "vũ trụ cơ thể" là một vũ trụ quan động, vì có tiết điệu "nhất động nhất tĩnh" như một trái tim bóp nở. Do đó Lục Tượng Sơn là một Việt Nho mới nói : "Ngô tâm tiện thị vũ trụ" tức "tâm tôi là vũ trụ" hay "vũ trụ là tâm tôi". Xin đừng coi đó là một câu văn chương sáo ngữ, nói lên để tự quan trọng hóa mình ; nhưng cần phải hiểu những hệ quả của nó, tức là với quan niệm hay nhất này, con người coi mình lớn vật nhỏ, nên mình mới chứa nổi chúng. Do đó, nếu con người đã lớn hơn sự vật thì con người cần sai xử sự vật, bắt sự vật phụng sự mình, nên nếu mình bị vật sai xử thì mình là tiểu nhân như Tuân Tử đã nói : "Đại nhân xử vật, tiểu nhân xử sự vật". Vì vậy mà con người được quan niệm ngang hàng với thiên địa, là một tài trong tam tài, đo đó mà tự cổ chí kim mãi tận đến ngày nay, người mình vẫn nói câu: "thiên thời, địa lợi, nhân hòa". Đây là một nhân sinh quan cao cả nhất và là độc nhất vô nhị trên cõi đời này mà tổ tiên của Việt tộc đã cảm nghiệm và thể nghiệm bằng kinh nghiệm sống Đạo làm người, cách đây ít nữa cũng trên bốn ngàn năm để đừng nói là từ thời Hòa Bình, nghĩa là cách nay cũng mười ngàn năm.
2/ Con người sống Thực Tế
"Có thực mới vực được Đạo" là câu tục ngữ mà ai cũng biết, và hầu hết ai cũng chỉ có hiểu với nghĩa thực tế (nghĩa đen) của cái câu này là phải lo ăn, lo kiếm sống cái đã, rồi mới có sức tới cửa chùa, cửa nhà thờ, để tụng kinh gỏ mõ, để cầu xin vái lạy, hay hiểu cách thực tế với nghĩa là phải có sức khỏe đã thì mới có thể làm được mọi việc, là điều tự nhiên, dĩ nhiên và đương nhiên ! Do đó cứ cầu xin cho khỏe mạnh để cày kiếm tiền, rồi làm ngày chưa đủ lủ khủ làm đêm, để kiếm thêm để dành rồi tự nhủ để ru ngủ lương tâm bằng lý luận lỡ may có chuyện gì ... nhưng vẫn chưa mãn nguyện, vì là lòng tham vô đáy, nên cứ phải tìm thêm hoài, tích lũy mãi mãi, rốt cuộc rồi không khi nào đủ ! Vì con người đã vong bản nên lấy cứu cánh thành nhân (bên trong) làm đối tượng thành công (bên ngoài), do đó không thể làm no lòng khát cái vô biên của con người được. Chính vì vậy không bao giờ đạt được quả dục vì không chịu hiểu cái câu nói trong Đạo Đức Kinh : "Tri túc tiện thị túc, tri nhàn tiện thị nhàn", tức "biết đủ tức có đủ, biết nhàn tức có nhàn".
Nên đâu có mấy ai sống "tri túc" hay cũng như hiểu thật sự nghĩa của ba chữ "vực được Đạo" hoặc chữ Đạo không thôi nghĩa là gì ? Hay đạo nào ? Đạo Phật, đạo Nho (Khổng), đạo Lão, đạo Thiên Chúa, đạo Hồi,... hay Đạo ông bà ?? Phần đông người mình chỉ hiểu Đạo theo nghĩa luân lý đạo đức (vì được dạy như vậy mà không chịu tìm hiểu tại sao), có nghĩa là con đường dẫn lối để đi tới cõi Phật, tức là vào Niết Bàn, hoặc lên Thiên Đàng. Nhưng nếu chỉ hiểu nghĩa đạo là đường, là tôn giáo (còn gọi ẩu là đạo) thì đó mới là nghĩa "phương tiện" như là xe đạp, xe hơi, xe lửa, máy bay,... tùy sở thích chọn lựa để dùng mà đi tới Niết Bàn hay Thiên Đàng, thì không phải là nghĩa của chữ ĐẠO viết hoa là nghĩa Cội Nguồn !
Vì vậy, thử hỏi có mấy ai thắc mắc nguồn gốc của hai chữ "thực tế" với nghĩa nguyên thủy, nên hầu hết đã mất gốc vì nói thuộc lòng tiếng việt mà không hiểu theo nghĩa Đạo !! Vì chữ Nho bộ "thực" ngoài nghĩa ăn còn có nghĩa nhận lấy, thâu vào. Nhưng nhận lấy, thâu (thu) vào cái gì, nếu không phải là ân (ơn) đức, ân (ơn) lộc từ Trời, để mà sống ? Đó là cái nghĩa "tinh thần" mà con người tiểu ngã cần phải có để sống "vực" nghĩa là sống vượt lên tới siêu Việt với chiều kích vô biên của Đạo, thì mới là Đại Ngã, mới là Tâm Linh, tức là Tâm của vũ trụ vậy. Tương tự trong Phúc âm Chúa nói : "Có lời chép rằng, người ta không chỉ sống bằng bánh, nhưng là bằng tất cả những lời bởi miệng Chúa nói ra." (Matt. 4, 4), nên phải hiểu "thực" với nghĩa minh triết là nghĩa Đạo. Cho nên ngôn ngữ Việt mình mới có tiếng "ăn lộc" hay "lộc bổng" là do đó.
Còn chữ "tế" chữ Nho viết với bộ "kỳ" (=thần đất) có nghĩa là "tế tự kính" để "tế lễ", "tế giao" với trời với đất, nghĩa là tự kính, tự trọng, tự chủ vì con người là cái linh lực, cái đức Nhân của Đạo Trời, nên việc tế tự qua lễ Đạo là để làm cho lớn cái đức Nhân mà đem lòng thương yêu hết mọi người. Đó là cái đích tối cao của Lễ như câu: "Giáo dân tương ái, thượng hạ dụng tình, lễ chi chí dã" (Kinh Lễ 21.3). Nói cách khác Lễ để làm cho dân biết hỗ tương yêu quý nhau, trên dưới dụng tình hơn lý, thì đó mới là Lễ. Đó là một nhân sinh quan tác hành, bằng hành động vì vậy mà phong tục Việt tộc mình mới đặt nặng việc "thực tế" bằng Lễ Tế Giao, và áp dụng vào đời sống hằng ngày là "tiên học lễ, hậu học văn", vì "lễ" như vừa nói trên không là nghĩa lễ độ, lễ phép, lễ nghi, lễ tắc,... như ai cũng hiểu với nghĩa đen bề ngoài, mà chính là Lễ Nghĩa bằng Lễ Tế, Lễ Đạo từ bên trong tỏ ra thì mới là Lễ Lạc. Vì "Lễ" chính là cốt rễ từ Tâm thể hiện ra ngoài mới thật là nghĩa "Lễ", nghĩa là cung cách phải từ "vô vi" thể hiện ra "hữu vi". Nên cung kính phải từ trong Tâm tỏ lộ ra ngoài, chớ không chỉ chú trọng màu mè, hình tướng bề ngoài, thì cái đó mới có Nghĩa, có Tình, mới có giá trị.
Vì vậy mà mọi lễ tục đều rất thực tế vì tế tự xong rồi là xực (thực) bằng tác động ăn chơi, để ăn mừng cái lộc trời đất ban cho, thì còn gì thực tế cho bằng ?! Do đó tiền nhân mới nói "giao lạc hồ thiên, giao thực hồ địa" có nghĩa "thông giao được với Trời là an vui và ăn uống là giao kết được với Đất". Như vậy mới là Thực Tế tức là sống Hòa hợp với trời đất bằng chiều kích vô biên thì khi đó ta mới thực hiện hữu, mới thật là người, nếu không ta chỉ là ngợm ! Do đó "có thực mới vực được Đạo" chính là sống thực tế Đạo làm Người vậy !
3/ Triết lý ăn chơi
Với nhân sinh quan "thiên thời, địa lợi, nhân hòa" bằng cách sống Hòa thực tế với "thời tiết" theo trời và "mỹ lợi" theo đất, tức là sống bao Dung sao cho mình Chí Trung để Thành Tâm cho tha nhân và vạn vật lẫn vũ trụ được sắp đặt đúng chỗ (vị yên) để tất cả được nuôi dưỡng (dục yên) phát triển tốt đẹp trong bầu khí thái Hòa. Nên ăn chơi không những là một lối sống thực tế biểu lộ niềm vui Hòa hợp hơn hết mà còn là một triết lý nhân sinh tuyệt diệu !
Vì cuộc đời này không phải là "bể dâu" với "bể khổ" hay là "phù du" (theo nghĩa trôi nổi, không thực tế, viễn vông) như có nhiều người tưởng. Nói thế là vì mình chưa hiểu nghĩa "thực tế" nên chưa biết "ăn chơi"; nhưng trái lại phải nói đời này mà Trời ban cho mình là một cuộc ăn chơi mệt nghỉ không ngừng. Nên chỉ có Tổ tiên Việt tộc mới thật biết "ăn chơi" không ai bằng vì không những đã sống rất "thực tế" mà còn đã quả quyết một cách không thể tưởng ! Cho đến nay cũng không có mấy ai tưởng được, vì quả là ngoài sức tưởng tượng của lý trí con người thời đại bị giới hạn bởi khoa học kỹ thuật. Vậy mà tổ tiên ta không những đã tưởng cách siêu việt mà còn hình tượng lại thật xúc tích thật hay để truyền lại cho con cháu qua những câu ca dao như :
Chơi cho bể hẹp bằng ao
Chơi cho trái núi lọt vào trôn kim
Chơi cho bong bóng thì chìm
Hòn đá thì nổi, gỗ lim lập lờ
Nếu nói theo khoa học vật lý kiểm chứng ngày nay, thì làm sao ai có thể tưởng để mà tin mấy câu ca dao vớ vẩn này, phải không? Làm sao mà nghe được với sự ví von như : "bong bóng thì chìm", "hòn đá thì nổi", chứ đừng nói chi là "bể hẹp bằng ao" hay "trái núi lọt vào trôn kim" ?!! Thật đúng là tào lao phi lý, phải không ? Như vậy chẳng lẽ tổ tiên vì chưa biết khoa vật lý học nên đã nói tầm bậy và tôi lại còn ngu hơn nữa là lại đem ra dẫn chứng ở đây ?!! Nhưng đừng có vội phán đoán kẻ khác khi mình còn vô minh vì :
"Khi trình độ chưa minh, chưa đủ để phán đoán có khi sái quấy, mà lỡ nghĩ điều sái quấy cho người, phải mang ý nghiệp. Ý nghiệp thể hiện qua lời nói trở thành khẩu nghiệp. Ý nghiệp thể hiện qua hành động trở thành thân nghiệp. Nếu cái nghiệp này tràn lan gây một tầm ảnh hưởng lớn rộng, kéo theo nhiều sai lầm khác, thì nghiệp càng dày càng sâu, quả báo càng lớn, rồi phải chịu tác động bởi luật Trời, bởi luật nhân quả để dạy phần hồn học hỏi tiến hóa mà thôi !"(TĐGCL)
Nên muốn "chơi cho" được như vậy thì phải dám chơi, phải chịu chơi và nhất là phải BIẾT "chơi cho thấu đến trung thiên", nghĩa là thấu đến trung tâm của trời, tức là Tận Kỳ Tính nơi con người với Chí Trung Hòa, là chí cùng chí cực, chí sao cho tới cái Tâm của vũ trụ (vũ trụ chi tâm) là vô cực, vô biên hay nói cách khác cũng là Tâm của mình (ngô tâm tiện thị vũ trụ). Đó là tâm linh quan hướng tới vô biên, có như vậy thì "chơi cho" mới đúng là Thực Tế :
Chơi cho cây chuối có ngành
Cây sung có nụ cây hành có hoa.
Chơi cho sấm động mưa sa
Chơi cho gương vỡ làm ba lại liền
Nên sự ví von có vẻ nghịch với khoa học vật lý, theo lý luận trí óc bằng nhục ảnh của con người, thì đó lại là lẽ Đạo. Có nghĩa là muốn sống thực tế cái Đạo làm người là phải sống với nền tảng vững chắc như kiềng ba chân bằng quan niệm vũ trụ quan động theo tiết điệu uyên nguyên là "tham thiên lưỡng địa", tức là 3 trời 2 đất, nghĩa là 3 tình 2 lý, 3 tâm 2 vật,... hay còn nói cách khác là âm trước dương sau, vợ trước chồng sau, nhà trước nước sau, tình trước lý sau,... do đó mà tiền nhân Nguyễn Du mới nói là "chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài" ! Đó là nguồn gốc của tiếng nói "vài ba" hay hai ba mà tổ tiên cũng đã diễn tả và ẩn giấu trong câu ca dao qua hình ảnh con cò :
Cái cò chết tối hôm qua
Có hai hạt gạo với ba đồng tiền
Vì vậy muốn sống thực tế thì phải tác động theo luật trời, còn gọi là sống "thuận thiên", đó là nhân sinh quan tác hành, cho nên ca dao mới có câu :
Ăn chơi cho thỏa thòa thoa
Có năm bức áo xé tà cả năm
"Năm bức áo" đó có nghĩa là phải biết sống bằng ngũ sự (mạo, ngôn, thị, thính, tư), và "xé tà" tức là hành động đúng theo vận hành âm dương qua luật tương giao sinh khắc của ngũ hành (kim mộc, thủy hỏa, thổ) theo thời tiết là ngũ kỷ (tuế, nguyệt, nhật, tinh, số) để được ngũ phúc (thọ, phú, khang ninh, hiếu đức, chung mệnh), thì đó là cứu cánh của con người với hạnh phúc tròn đầy viên mãn !
Tóm lại phải có ba yếu tố như đã diễn giải trong khuôn khổ giới hạn của bài này là:
1/ Vũ trụ quan động
2/ Nhân sinh quan tác hành
3/ Tâm linh quan hướng tới vô biên
mà con người cần phải hội đủ để sống ý thức thì mình mới hiện hữu thực, mới sống thật là người. Vì vậy Tết Việt là một Lễ Tế Giao của con người để sống thực tế cái Nhân Tính đúng với tiết nhịp theo thời kỳ bởi quy luật tất yếu bất di bất dịch của trời đất, để con người mới đạt được sự viên mãn tròn đầy, nghĩa là thỏa mãn cái khát vọng vô biên. Đó là sự trở về Cội Nguồn để thành Nhất Thể với Càn Khôn là Cha Mẹ Trời, là Thiên Chúa, là Ngọc Hoàng Thượng Đế vậy ! Do đó mà Tết Việt là Tinh Thần bất diệt nên không thể thay thế hay bãi bỏ được với bất cứ lý do nào !
Viết xong ngày 17 tháng 01 năm 2010.
(tức mùng 3 tháng chạp năm Kỷ Sửu )
Nguyễn Sơn Hà
P.S.: (Về ý nghĩa Tết, bạn có thể đọc thêm trích đoạn dưới đây từ tác phẩm "Phong Thái An-Vi của triết gia Kim-Định)
TẾT LÀ GÌ ?
"Muốn hiểu được tầm quan trọng của Tết cần nhớ lại với Việt Nho thì siêu hình là thời gian và tình cảm. Cả hai đều vô hình nhưng lại có thực; đó chính là chất liệu làm nên con người, tràn ngập toàn thể con người dưới tên bao quát là tình, tâm tình. Đó là then chốt của con người, con người cần phải "tùy thời". Tùy thời chi nghĩa đại hĩ tai", vì tùy thời cũng chính là sống theo tình theo tính, tức là đạo. Đó là những việc không thể bỏ dù một giây. Nhưng có những lúc cần trọng thể hóa: như những thời điểm khởi đầu mùa, đầu năm Nho gọi là tiết, ta đọc là Tết. Đó là ngành ngọn của chữ thời.
Còn ngành tình thì ta thấy Nữ thần mộc săn sóc cho mối tình nảy nở qua thể chế gia đình: rồi nhiều gia đình làm nên làng xã. Hàng ngày sống tình gia đình, nhưng lâu lâu vào những khởi điểm cũng cần sống theo chiều kích toàn thể của mình, cái sống của công thể. Sống đầy đủ nhất tự ăn uống, chơi đùa, cho tới ca hát, tế tự. Đấy là lý do thâm sâu của các cuộc hội hè đình đám kéo dài : đó là sự tác động của một nền siêu hình trung thực hơn hết, đáng được coi là khôn sáng thông giỏi hơn cả. Vua Hùng Vương chỉ truyền ngôi cho công tử Lang Liêu vì đã biết trình bầy việc ăn uống ngày tết như hình trời đất, và dân chúng đã thấu hiểu triết lý đó nên kêu là vua Tiết Liệu: tiếng này vừa có nghĩa món ăn ngày tết, mà cũng hàm ý biết lo liệu đúng tiết điệu của đất, trời, người.
Như thế, Tết hay hội hè đình đám chính là những phút linh thiêng mà con người dùng để sống hòa điệu với nhịp vũ trụ của hóa công được quan niệm như trẻ thơ ca múa "hóa nhi đa hí lộng", để cho đúng câu "thiên nhân tương dữ" trời người cùng tham dự. Tham dự chi ? Thưa cụ thể là tham dự cùng một tiết nhịp. Vì thế Tết cũng kêu là tiết : có bao nhiêu Tết là có bấy nhiêu tiết. Mỗi Tết trở nên cơ hội cho con người sống đời sống của Đại Ngã Tâm Linh, sống hòa mình vào nhịp vũ trụ, để con người sống những giây phút an hành vượt hẳn ra ngoài vòng danh lợi của hai đợt cưỡng hành lợi hành. Chỉ ở đợt an hành con người mới dễ sống thanh thản trong bầu khí bao la của trời cùng đất.
Đây là lý do sâu thẳm tại sao Tết với những hội hè kèm theo được coi là thiết yếu cho con người để phát triển những khả thể vô biên của mình, là cái giúp con người khỏi thiên lệch sang trời hay đất, tức làm nô lệ cho những cái ngoài mình như tiền tài, quyền quý. Đất biểu thị những gì bé nhỏ chỉ bằng những góc cạnh (bốn phương) như những nhu cầu ăn uống, đó là lối tác hành hiện ra hình thể có tính cách thúc bách, nó trói buộc con người vào vật thể, nếu không có những lúc dành riêng để tâm hồn thoát lên thì rồi sẽ bị trói chặt mãi vào đất để cho hạ tầng kinh tế chỉ huy trọn vẹn; kết cục là con người bị biến thành những dụng cụ sản xuất, những máy tự động vô hồn, không còn nghĩ tới được thượng tầng, đành trở nên những con người què quặt – vì đánh mất toàn vẹn tính của mình gồm không những hạ tầng như phải ăn, uống mà còn cả thượng tầng tâm linh, thượng tầng văn hóa.
Vì thế thượng tầng cũng phải tác hành, nhưng đi lối khác hạ tầng kinh tế vì nó là trời tròn đầy viên mãn có thiếu chi đâu mà phải lợi hành, nên có thể an hành tức là hành bằng tiết nhịp: làm không phải để được cái chi mà để triển diễn chiều kích vô biên của con người. Triết lý chơi nằm ở chỗ đó, ở chỗ hành không phải để được cái chi cả. Đúng hơn là không nhằm những cái nhỏ bé có thể trở thành mục tiêu, nhưng nhằm thỏa mãn chiều kích vô biên nơi con người, như để con người được tập dượt cho quen dần đặng vượt lên cõi bao la bên ngoài lợi lộc để phát triển sự toàn vẹn của mình.
Sự toàn vẹn bao gồm cả đức trời cả đức đất. Về phương diện đức đất con người phải lao động sản xuất, phải làm mà ăn. Tục ngữ quen nói: "tay có làm thì hàm mới nhai". Nhưng con người không chỉ có hàm mà còn nhiều cái khác, mà bao la hơn cả là tâm, là tình. Tình, tâm phải lớn bằng vũ trụ để trở nên vũ trụ chi tâm. Nói kiểu khác là đức của trời, và tới đây thì phải biết ăn chơi.
Chơi cũng gọi là ăn sao? Thưa rằng tại sao không. Nếu ăn là để nuôi dưỡng xác thân, thì chơi là để nuôi dưỡng cái chiều kích vô biên của con người nghĩa là những đức tính không thể đo lường bằng ích dụng, thí dụ những mối tình cao thượng về yêu thương, hòa bình, quảng đại, những khát mong hướng về chân, thiện, mỹ, toàn là những đức tính vô hình, nên thường bị coi như vô ích nhưng khi nhìn con người toàn diện lại thấy cần biết mấy. Vì thế mà trên đời chưa có cái hữu ích nào đắt bằng những cái "vô ích": một bức họa thời danh nhỏ có thể trả cả triệu dollars vẫn chưa mua được là vì thế, đúng ra vì nó vô giá. Vô giá vừa có nghĩa 'vô ích" vừa có nghĩa là có giá vô ngần. Đó là bằng chứng bất ngờ nói lên sự cao trọng của những cái "vô ích". Vì hữu ích là hạn cục vào một mục tiêu; cây viết có ích để viết thì không ích cho việc chỉ giờ. Đồng hồ có ích chỉ giờ thì vô ích cho sự xê dịch.. mỗi sự hữu ích là một hạn cục, không còn lối mở vào cõi vô biên cho nên cần thiết phải có chơi để khỏi biến con người thành một dụng cụ "có ích". Cần làm sao cho con người mãi mãi là một thực thể "vô ích" để có khả năng thông đạt với cõi vô biên đã vượt xa khỏi bình diện có ích với không có ích. Triết lý chơi nằm trong đó, chơi tuy vô ích mà lại rất phổ biến, ai cũng ham chơi, mà lý tưởng là phải chơi.
Tuy nhiên đặt ra được một triết lý chơi thật họa hiếm, nó đòi phải có hai điều; một là phải có triết lý chữ thời biết coi trọng tiết nhịp hai là phải có cảnh phong nhiêu phồn thịnh. Trước hết hãy nói về chữ thời mà cụ thể là tiết nhịp. Chơi mà thực đúng tiết thì phải được tổ chức vào những đầu tiết nhịp y như hát múa đều cần có nhịp nên ít ra phải theo được cung đầu và cuối của câu nhạc. Ở những cung giữa có sao nhãng hoặc bớt hay thêm một vài nốt nhạc cũng được, nhưng khi đến đầu nhịp thì mọi tay chơi phải hòa vào để đạt hòa âm. Vì thế mà thời xưa có niềm tin rằng ca vũ là phương tiện để thông giao với quỷ thần.
Đó chẳng qua là niềm tin của thời ma thuật, còn chính ra là để thông giao cùng tiết nhịp trời đất. Đó là ý nghĩa Tết. Vì thế Việt Nho là miền có lệ ăn Tết dài nhất, thì cũng có thể coi là đạo đức nhất, tiến xa nhất trên thang tiến hóa. Đó là điểm một. Điểm hai cũng cần lưu ý đó là có nhiều tết hơn cả bởi chưng Tết là lễ, tức là lúc để dành thời giờ cho việc thích nghi với tiết nhịp = hai chữ nghi lễ là do đấy. Do quan niệm lưỡng thê: một tác hành sản xuất cho thân xác, một an nghỉ cho tâm hồn. Lưỡng nghi là phải thích nghi cả với dưới lẫn với trên mới là triết theo nghĩa đầy đủ. Trong khi lao tác có thể lạc nhịp nên cần phải có Tết để cho hợp tiết. Vì thế hai Tết to nhất nhằm vào hai mùa Xuân Thu tức hai mùa của con ngời (trục phân hàng ngang). Còn hai Tết thuộc trục chí là hàn thực và lễ lửa thì coi là tùy thuộc theo quan niệm nhân chủ đặt nặng trục ngang (xem "Triết Lý Cái Đình") Thế là xong cái vụ tháng giêng ăn Tết ở nhà. Còn tháng hai sao? Chữ hai chỉ đất chỉ tiền tài, nên đưa đạo chơi vào cho đừng quá bám vào tiền tài là cái dễ chạy dễ thay chủ. Tuy nhiên vì cờ bạc dễ sa đọa nên xin đổi ra tập nhạc, hoặc học dịch hay tu luyện chi đó." (Kim-Định)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét